چاپ كامپيوتري و نوشت افزار الستي

چاپ كامپيوتري و نوشت افزار الستي

فرهنگي ـ مذهبي ـ علمي ـ ...

کودکی
نام پدرش یوسف نام جدش «ذکی» و نام جد اعلایش «موید» بوده و سه همسر و یک فرزند به نام محمد داشته است. زادبوم نظامی شهر گنجه (واقع در جمهوری آذربایجان کنونی)که این ادعا مشکوک می باشد که بنا به دلایلی زادگاه آن را در شهر تفرش گفته اند. نام مادرش رئیسه بود. وی در سنین کم یتیم شد و دایی اش، بزرگش نمود.
ازدواج
نظامی سه بار ازدواج کرد. همسر نخستش آفاق، کنیزکی بود که فخرالدین بهرامشاه حاکم دربند به عنوان هدیه ای برایش فرستاده بود. آفاق اولین و محبوبترین زن نظامی بود. تنها پسر نظامی، محمد از آفاق بود. وقتی نظامی سرودن خسرو و شیرین را به پایان رساند آفاق از دنیا رفت. در آن زمان محمد هفت سال بیشتر نداشت. عجیب است که دو همسر دیگر نظامی نیز در سنین جوانی فوت کردند و مرگ هر کدام پس از اتمام یکی از آثار او اتفاق می افتاد.
تحصیلات
نظامی مانند اغلب اساتید باستان از تمام علوم عقلی و نقلی بهره مند و در علوم ادبی و عربی کامل عیار و در وادی عرفان و سیر و سلوک راهنمای بزرگ و در عقاید و اخلاق ستوده پایبند و استوار و سرمشق فرزندان بشر بوده و در فنون حکمت از طبیعی و الهی و ریاضی دست داشته است

اخلاق
در پاکی اخلاق و تقوی، نظیر حکیم نظامی را در میان تمام شعرای عالم نمی توان پیدا کرد. در تمام دیوان وی یک لفظ رکیک و یک سخن زشت پیدا نمی شود و یک بیت هجو از اول تا آخر زندگی بر زبانش جاری نشده است. از استاد بزرگ گنجه شش گنجینه در پنج بحر مثنوی جهان را یادگار است که مورد تقلید شاعران زیادی قرار گرفته است، ولی هیچکدام از آنان نتوانسته اند آنطور که باید و شاید از عهده تقلید برآیند. این شش دفتر عبارت اند از: مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر، شرفنامه و اقبالنامه که همگی نشان دهنده هنر سخنوری و بلاغت گوینده توانای آن منظومه هاست.. ..
سبک نظامی
نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است. وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است. با وجود آنکه آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با الفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات، قابل خرده گیری است، ولی محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگ ترین شعرای ایران نامید و مخصوصا در فن خود بی همتا و بی نظیر معرفی کرد. نظامی در بزم سرایی، بزرگ ترین شاعر ادبیات پارسی است. به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف، و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگویی لحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است.
زادگاه نظامی
بسیاری مدعی اند که زادگاه این شاعر بزرگ ایرانی تفرش است. این ادعا با توجه به بیت شعری از نظامی و بیت شعری از شیخ بهایی استناد و مطرح می گردد و طبق این ادعا روستای «تا» که از توابع تفرش است به عنوان زادگاه اصلی نظامی عنوان می گردد. منشا این ادعاها که بعید هم نیست می تواند از اشعار ذیل از اقبالنامه باشد:
به تفرش دهی هست «تا» نام او نـــظامــی از آنـــجا شــده نامجو از جمله دلایلی که برای رد ادعای تفرشی بودن نظامی مطرح میشود،نبود منطقه یا روستائی بنام «تا» توسط استاد نفیسی است. اما دلیل استاد نفیسی از آنجائیکه روستائی بدین نام موجود است قاطع نیست، چرا که این روستا قدمتی طولانی با این نام دارد. بعضی قاطع ترین دلیل برای رد این ادعا را این می دانند که تفرش را تا پیش از قرن هشتم «طبرس» مینامیدند و این را می توان در نام« شیخ طبرسی» – عالم و مفسر قرن پنجم صاحب تفسیر مجمع البیان - دید. اما طبرس نیز از برگردان و تلفظ همان تفرش به وجود آمده است. وعربی شده تفرش است. چرا که دانشمندان در آن برهه از زمان به عربی می نگاشتند و به اشتباه برگردان کردن یا معروف شدن تفرش به طبرس می تواند دلیل بر این علت باشد. با اینهمه ادعای تفرشی بودن نظامی با شعری منسوب به شیخ بهایی نیز تقویت شده است. آنجا که می فرماید:
ز اهل تفرش است آن گوهر پاک
ولی در گنجه چون گنج است در خاک
به هر حال این دلیل بسیار ضعیف است که کسی بیتی اضافه کرده باشد تا نظامی را تفرشی جلوه دهد بخصوص اینکه در شعر شیخ بهایی این موضوع به صراحت و محکمی نقل شده است. بدیهی است با توجه به گستره ارضی ایران در گذشته و امکان سفر و جابجایی افراد و انتخاب آزاد محل سکونت در محدوه ارضی آن،نظامی نیز مشمول همین امر شده و از تفرش به گنجه نقل مکان کرده باشد. به عنوان مثال شاعری همچون مولانا که در بلخ متولد و در قونیه، ترکیه امروزی در گذشته است.
مادر نظامی
مادر نظامی یک کرد پیرانشهری به نام رئیسه نفیسی بود، نظامی در یکی از شعرهایش در کتاب پنج گنج می گوید:
گر مادر من رئیسه کرد مادر صفتانه پیش من مرد
شیخ بهایی دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم، زادگاه مادر نظامی را خانه واقع در جنوب غربی دریاچه ارومیه یا پیرانشهر کنونی می داند چنانکه در یکی از اشعار شیخ بهایی آمده است:
گرچه مادرش اهل خانه بود خودش زاده این لانه نبود
خانه نام سابق پیرانشهر است که در ۱۳۴۷ ه. ش به دلیل سکونت ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت.
شاعری و سبک نظامی
نسخه ٔ خطی از خمسهٔ نظامی، اثر هنرمند ایرانی کمال‌الدین بهزاد، مربوط به ۱۴۹۴ میلادی، که ماجرای معراج پیامبر اسلام را بازگو می‌کند.
نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته‌است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است.
وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته‌است.
ضمناً بنا بر عادت اهل زمان از آوردن اصطلاحات علمی و لغات و ترکیبات عربی وافر و بسیاری از اصول و مبانی حکمت و عرفان و علوم عقلی به هیچ روی ابا نکرده و به همین سبب و با توجه به دقت فراوانی که در آوردن مضامین و گنجانیدن خیالات باریک در اشعار خود داشت، سخن او گاه بسیار دشوار و پیچیده شده است. با این حال مهارت او در ایراد معانی مطبوع و قدرت او در تنظیم و ترتیب منظومه‌ها و داستان‌های خود باعث شد که آثار او بزودی مورد تقلید قرار گیرد.
نظامی گرچه شاعری داستان‌سراست و بیشتر به داستان‌های عاشقانه و یا به قول خود وی به «هوسنامه‌»ها پرداخته است، ولی او شاعری است حکیم و اندیشه‌ور، آشنا با فرهنگ و تاریخ ایران، که در پس قصه‌ها و هوسنامه‌هایش نکاتی عمیق نهفته است، و به همین سبب است که او چند بار از خوانندگان مثنوی‌هایش خواسته است تا رازها و رمزهای موجود در شعر او را نیز کشف کنند، از جمله در این دو بیت در هفت پیکر:
هر چه در نظم او ز نیک و بد است
 
همه رمز و اشارت خرد است
هر یک افسانه‌ای جداگانه
 
خانهٔ گنج شد نهافسانه
اشعار نظامی گنجوی با سرچشمه فرهنگ ایرانی او، ایران پیشااسلامی و پسااسلامی را وحدت میبخشد
آثار نظامی
خمسهٔ نظامی، به قلم سال ۱۵۲۴ در هرات، واقع در موزه هنرهای متروپولیتن نیویورک
اثر معروف و شاهکار بی‌مانند نظامی، خمسه یا پنج گنج است که در قلمرو داستان‌های غنایی امتیاز بسیار دارد و او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانست. خمسه یا پنج گنج نظامی شامل پنج مثنوی است:
مخزن الاسرار، در بحر سریع، در حدود ۲۲۶۰ بیت مشتمل بر ۲۰ مقاله در اخلاق و مواعظ و حکمت. در حدود سال ۵۷۰ به اتمام رسیده است و از آن است این ابیات :
هر که تو بینی ز سپید و سیاه
 
بر سرکاری است درین کارگاه
جغد که شوم است به افسانه در
 
بلبل گنج است به ویرانه در
هر که درین پرده نشانیش هست
 
درخور تن قیمت جانیشهست
خسرو و شیرین، در بحر هزج مسدس مقصور و محذوف، در ۶۵۰۰ بیت، که به سال ۵۷۶ ه' .ق. نظمش پایان گرفته است. ابیات زیر در توصیف آب‌تنی شیرین از آنجاست:
چو قصد چشمه کرد آن چشمهٔ نور
 
فلک را آب در چشم آمد از دور
سهیل از شعر شکرگون برآورد
 
نفیر از شعری گردون برآورد
پرندی آسمان‌گون بر میان زد
 
شد اندر آب و آتش در جهانزد
لیلی و مجنون، در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض مقصور و محذوف، در ۴۷۰۰ بیت. نظم این مثنوی به سال ۵۸۸ هجری به پایان رسیده است و از آنجاست:
مجنون چو حدیث عشق بشنید
 
اول بگریست، پس بخندید
از جای چو مار حلقه برجست
 
در حلقهٔ زلف کعبه زد دست
می‌گفت گرفته حلقه در بر
 
کامروز منم چو حلقه بردر
 
هفت پیکر (که آن را بهرام‌نامه و هفت گنبد نیز خوانده‌اند)، در بحر خفیف مسدس مخبون مقصور و محذوف، در ۵۱۳۶ بیت، در سرگذشت افسانه‌ای بهرام گور. از آن منظومه است در وصف ایران:
همه عالم تن است و ایران دل
 
نیست گوینده زین قیاس خجل
چونکه ایران دل زمین باشد
 
دل ز تن به بود یقین باشد
میانگیز فتنه میافروز کین
 
خرابی میاور در ایران زمین
تو را ملکی آسوده بی داغ و رنج
 
مکن ناسپاسی در آن مال وگنج
اسکندرنامه، در بحر متقارب مثمن مقصور و محذوف، در ۱۰۵۰۰ بیت، مشتمل بر دو بخش شرفنامه و اقبالنامه که در حوالی سال ۶۰۰ به اتمام رسیده است. و از آنجاست این ابیات در مرگ دارا:
سکندر چو دانست کآن ابلهان
 
دلیرند بر خون شاهنشهان
پشیمان شد از کرده پیمان خویش
 
که برخاستش عصمت از جان خویش
چو در موکب قلب دارا رسید
 
ز موکب روان هیچکس را ندید
تن مرزبان دید در خاک و خون
 
کلاه کیانی شدهسرنگون
درگذشت
او سفر کوتاهی به دعوت قزل ارسلان (۵۸۱-۵۸۷) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، او در گنجه باقی ماند تا در سال ۶۰۲ در همین شهر در سن شصت و سه سالگی درگذشت و به خاک سپرده شد. بعضی درگذشت او را بین سالهای ۵۹۹ تا ۶۰۲ و عمرش را شصت و سه سال و شش ماه نوشته اند. خمسه یا پنج گنج نظامی شامل: لیلی و مجنون، هفت پیکر، خسرو و شیرین، مخزن الاسرار، اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامه، قدیمی ترین مثنوی نظامی مخزن الاسرار است و بهترین آنها خسرو و شیرین است.

نویسنده: محبوب الستي ׀ تاریخ: پنج شنبه 11 فروردين 1390برچسب:,
׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

CopyRight| 2009 , alasti.LoxBlog.Com , All Rights Reserved
Powered By LoxBlog.Com | Template By: NazTarin.Com